Ook al kent veel erfgoed een landelijke status en bescherming als Rijksmonument, voor de daadwerkelijke bescherming ervan zijn gemeenten waar deze Rijksmonumenten erfgoed aanwezig zijn soms een zwakke schakel. Bewustzijn, kennis en gevoel voor urgentie om Rijksmonumentaal erfgoed te beschermen, is op gemeentelijk bestuurlijk niveau lang niet altijd voldoende aanwezig en bescherming vindt dan ook niet altijd vanzelfsprekend of adequaat plaats. Dat ligt complex. Soms is erfgoed gewoon ‘te groot’ voor een gemeente. Kastelen en buitenplaatsen zijn bij uitstek dossiers die voor gemeentebestuurders en -ambtenaren tot hoofdpijndossier kunnen uitgroeien. Denk aan voorbeelden als kasteel Beverweerd en kasteel Neubourg. Maar ook de omgeving van kastelen of buitenplaatsen, feitelijk essentieel voor de waarde ervan, is regelmatig in gevaar. Windmolens, woningbouw, bedrijventerreinen rukken op en tasten die waarde aan. Denk aan de dreiging van bebouwing van de buitenplaatsenbiotoop bij het Gelderse Twello en bij Landgoed Laarwoud in Zuidlaren.  

Als het gaat om de behartiging van erfgoed op gemeentelijk niveau is er sprake van een negatieve vicieuze cirkel, een conclusie van onderzoeksbureau Lysias in maart 2025: https://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/bouwen-en-wonen/erfgoedbeleid-mist-draagvlak-en-middelen.

Symposium

Dit beeld werd tijdens het symposium ‘Zet erfgoed op de politieke kaart’ bevestigd. Positieve uitzonderingen daargelaten, blijken erfgoedambtenaren regelmatig onder te sneeuwen binnen het gemeentelijke apparaat, waar afdelingen Financiën en Vastgoed veel sterkere posities hebben. Het is niet uniek voor erfgoed, ook Ruimtelijke Ordening en Stedenbouw zijn veeleer instrumenteel volgend aan die afdelingen. Als het gaat om erfgoed, kun je dat als een weeffout in het systeem zien. Rijkserfgoed, dat is bestempeld als van nationale betekenis, zou immers niet in gevaar moeten kunnen komen door lokaal beleid.

Het belang om erfgoed steviger op de (politieke) kaart te krijgen is dan ook groot. Maar hoe doe je dat? Welke weg moet je bewandelen?

De aftrap van het symposium was in handen van Klaartje Peters, bijzonder hoogleraar Lokaal en regionaal bestuur aan de Universiteit Maastricht. Peters, zelf bewoner van een van de bijgebouwen van kasteel Mheer (eigendom van Diederik baron de Loë), ontrafelde en ontkrachtte tien mythes en misverstanden over ‘de gemeente’ en deed suggesties hoe gemeentelijk erfgoedbeleid effectief te beïnvloeden.

Casus Brummen

Hoofdboodschap van Peters: zorg dat erfgoed positief in de verkiezingsprogramma’s terecht komt. Een vertaling naar het coalitieakkoord is dan een makkelijker stap en versterkt je positie. Dat vraagt goed voorwerk: onder meer door te werken aan relatieopbouw met fracties, bestuurders en ambtenaren. Goed inzicht in de gemeentebegroting helpt daarbij.

Nanja van Rijsse van Lobby Lokaal gaf als tweede spreker inzicht in de do’s and don’ts van lobbyen waarna de zaal in vier groepen aan de slag ging met het in de praktijk brengen. Na de pauze volgde een panel met lokale, praktijkervaren lobbyisten voor erfgoed.

Lûtsen Dooper vertelde vanuit het panel over zijn succesvolle inzet om de biotopen van meerdere buitenplaatsen in de gemeente Brummen te vrijwaren van woningbouw. Bij de casus Brummen kwamen omwonenden zeer vroegtijdig in actie, al bij na geruchten dat er bouwlocaties werden gezocht in de buurt van de betrokken buitenplaatsen. Ze organiseerden zich in een vereniging en namen contact op met de NKS. Taken werden verdeeld. De NKS ging in gesprek met de verantwoordelijk wethouder. Al snel bleek haalbaarheidsstudie van de gemeente Brummen geen rekening te houden met de waarden landschap, erfgoed en aanwezige Rijksmonumentale buitenplaatsen. Omwonenden, onder leiding van Dooper, stelden een alternatieve haalbaarheidsstudie op en gingen in gesprek met raadsleden. Gevolg: de gemeente ziet af van bebouwing van de gevoelige buitenplaatslocaties. Lûtsen Dooper bedankte de NKS voor de goede samenwerking en snelle actie.    

Organisatie symposium

De organisatie van het symposium ‘Zet erfgoed op de politieke kaart’ was in handen van Erfgoedvereniging Bond Heemschut, Stichting Menno van Coehoorn, Vereniging De Hollandsche Molen, Kunsten ’92, Erfgoedhuis Zuid-Holland, Lobby Lokaal en de Nederlandse Kastelenstichting.

Dagvoorzitter: Evelien Bouma.